ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΥΣΗ  και ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΧΑΪΑ

Η διαχείριση των αστικών στερεών απορριμμάτων ( Α.Σ.Α.)  είναι ένα συνεχώς διογκούμενο  πρόβλημα σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι σύγχρονες κοινωνίες μέσα από έναν άκρατο καταναλωτισμό και υπερπαραγωγή αγαθών, καλούνται να διαχειριστούν ένα πρόβλημα που συνεχώς μεγαλώνει, αφού καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολη η χωροθέτηση νέων ΧΥΤΑ αλλά και πολλές φορές οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από την κακή διαχείριση του είναι τεράστιες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, υιοθετώντας την θέση του παγκόσμιου περιβαλλοντικού κινήματος για προώθηση μεθόδων διαχείρισης που να υπηρετούν την βιώσιμη ανάπτυξη και την δημόσια υγεία έχει θέσει σαν άξονες ιεράρχησης την πρόληψη ( μείωση των Α.Σ.Α.), την επανάχρηση, την ανακύκλωση, την ανάκτηση ενέργειας από ήπιες μεθόδους  και σαν έσχατη λύση κατατάσσεται η καύση, στον βαθμό βέβαια που δεν επιβαρύνει το περιβάλλον.

Από την άλλη μεριά είναι γνωστή η πρόσφατη απόφαση της Ε.Ε. για υπογραφή ενός συμφώνου μεταξύ των κρατών- μελών, που καλούνται να αναπροσαρμόσουν τις μεθόδους διαχείρισης των Α.Σ.Α., ώστε το 50%. να πηγαίνει για ανακύκλωση πριν από οποιαδήποτε άλλη μέθοδο επεξεργασίας στα επόμενα 8 χρόνια. Η Ελλάδα δυστυχώς συγκαταλέγεται στις ελάχιστες εκείνες χώρες που δεν έχουν υπογράψει ακόμα αυτό το σύμφωνο.

Αξίζει εδώ να αναφέρουμε δυο ακόμα σημαντικές διεθνείς αποφάσεις που σχετίζονται με το θέμα: 

15 ευρωπαϊκές χώρες του Βορειοανατολικού Ατλαντικού έχουν δεσμευθεί ήδη με την Συνθήκη OSPAR (1998) να καταργήσουν σταδιακά όλες τις απελευθερώσεις των επικίνδυνων ουσιών στο περιβάλλον μέχρι το 2020.

Επιπλέον, στην πέμπτη διακυβερνητική διάσκεψη (INC5) για την αποβολή των δραστικών οργανικών ρύπων (POPs) που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2000, μια παγκόσμια συμφωνία επιτεύχθηκε για να μειώσει τις συνολικές απελευθερώσεις διοξινών, με απώτερο στόχο την εξάλειψη τους. Στην συμφωνία αυτή, η καύση αναγνωρίζεται ως σημαντική πηγή διοξινών και, μακροπρόθεσμα τονίζεται ότι αυτές οι πηγές πρέπει να αντικατασταθούν από εναλλακτικές λύσεις.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η Ε.Ε. εξέδωσε μια οδηγία όπου υποτίθεται ότι θεσπίζει κάποιους αυστηρότερους κανόνες για την λειτουργία των μονάδων καύσης για τα Α.Σ.Α.. Και λέω υποτίθεται γιατί όπως θα διαπιστώσετε στην συνέχεια η οδηγία αυτή είναι ελλιπής και αναποτελεσματική με ρυθμιστικά όρια που τίθενται για την επιτρεπόμενη απελευθέρωση επικίνδυνων  ουσιών  να είναι βασισμένα σε αυτό που θεωρείται τεχνικά επιτεύξιμο και όχι σε αυτό που είναι κοινωνικά αναγκαίο . Στην πραγματικότητα η οδηγία αυτή δεν υπηρετεί την αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης αφού δεν υιοθετεί την αρχή της πρόληψης σε ότι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος  και της υγείας των πολιτών.

Αλλά χρειάζεται εδώ να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι σε σχέση με τις πολυάριθμες χημικές ουσίες που παράγονται στους αποτεφρωτήρες:

- Σε σχέση με τις διοξίνες, έχει αποδειχθεί ότι παράγονταν κυρίως από την καύση των Α.Σ.Α. κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 και του '90. Η συγκεκριμένη αυτή μέθοδος ήταν υπεύθυνη   για το 40-80% των ατμοσφαιρικών εκπομπών διοξινών στις διάφορες βιομηχανικές χώρες.

Η ιδιαίτερη βελτίωση στις τεχνολογίες ελέγχου ατμοσφαιρικής ρύπανσης που έχουν εγκατασταθεί στους νέους αποτεφρωτήρες,  θεωρείται ότι έχει οδηγήσει σήμερα σε ουσιαστικές μειώσεις της ποσότητας διοξινών που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. Εντούτοις,  πρόσφατες εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι αποτεφρωτήρες ΑΣΑ είναι ακόμα μια κύρια πηγή διοξινών στο περιβάλλον. Στην Αγγλία, υπολογίστηκε ότι οι αποτεφρωτήρες ΑΣΑ είναι σήμερα υπεύθυνοι για το 30-56% των εκπομπών διοξινών ενώ στη Δανία μια πρόσφατη μελέτη προσδιόρισε την αποτέφρωση ΑΣΑ ως κυρίαρχη πηγή διοξινών στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον, η μείωση των διοξινών που εκπέμπονται στα αέρια καύσης έχει οδηγήσει πιθανότατα σε μια αντίστοιχη αύξηση στις διοξίνες που εκπέμπονται από τα υπολείμματα της τέφρας.

Η  εκτενής έρευνα έχει καταδείξει ότι οι διοξίνες μπορούν να προκαλέσουν μια αλυσιδωτή σειρά τοξικών επιδράσεων αλλά και καρκινογενέσεων. Έχουν γίνει διαδεδομένοι μολυσματικοί παράγοντες σε όλον τον κόσμο και είναι παρόντες στους ιστούς σωμάτων των ανθρώπινων οργανισμών σε ολόκληρη την υδρόγειο. Η έρευνα δείχνει ότι, στις βιομηχανικές χώρες, οι διοξίνες έχουν φθάσει τώρα σε τέτοια επίπεδα στους ιστούς των γυναικών που μπορούν να προκαλέσουν δυσμενή αποτελέσματα επάνω στο ανοσοποιητικό τους σύστημα, και το νευρικό σύστημα των μωρών τους.

Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι  οι νέοι κανονισμοί της Ε.Ε.  επιτρέπουν  οι μετρήσεις να λαμβάνονται  χρησιμοποιώντας την κλασική τεχνική  «μέτρησης σημείου» όπου ελέγχεται το επίπεδο των εκπεμπόμενων διοξινών από μια μονάδα καύσης  για μια περίοδο κάποιων ωρών και δεν υποχρεώνουν  τον «συνεχή έλεγχο» για μια μακρύτερη χρονική περίοδο. Με τον τρόπο αυτό όμως ο έλεγχος των αερίων διοξινών  καθίσταται συνολικά ανακριβής .

Αναφέρουμε σαν παράδειγμα, μετρήσεις που έγιναν σε μονάδα καύσης Α.Σ.Α. στο Βέλγιο, όπου όταν πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις εκπομπών των διοξινών κατά την διάρκεια μιας περιόδου 2 εβδομάδων τα αποτελέσματα ήταν 30 έως 50 φορές μεγαλύτερα από τις μετρήσεις για μια περίοδο κάποιων ωρών.

-  Άλλες οργανικές ενώσεις

Για ρυθμιστικούς λόγους, η Ε.Ε. έχει προτείνει ένα όριο για τις συνολικές οργανικές εκπομπές άνθρακα στην ατμόσφαιρα για όλες τις εκπεμπόμενες οργανικές χημικές ουσίες όπως είναι  τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs), τα πολυχλωριωμένα ναφθαλένια, τα χλωριωμένα βενζόλια, τους πολυαρωματικούς υδρογονάνθρακες (PAHs), οι πολυάριθμες πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs) κλπ. Στα αέρια των εκπομπών υπάρχουν όμως και  αναρίθμητες χημικές  ουσίες που ακόμη και σήμερα δεν έχουν ταυτοποιηθεί (αναγνωριστεί).  Ο παρών κανονισμός,  αγνοεί συνολικά τις άγνωστες χημικές ουσίες ενδεχόμενης τοξικότητας και των πιθανών επιπτώσεων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν στην υγεία.

- Βαρέα μέταλλα

Τα βαρέα μέταλλα, συμπεριλαμβανομένου του μολύβδου και του καδμίου, εκπέμπονται στα αέρια καύσης από τους αποτεφρωτήρες. Πολλά βαρέα μέταλλα δεν διασπώνται και επιφέρουν ένα ευρύ φάσμα δυσμενών επιδράσεων στην υγεία. Με εξαίρεση τον υδράργυρο, τα επίπεδα βαρέων μετάλλων που απελευθερώνονται στα αέρια καύσης από τους αποτεφρωτήρες έχουν μειωθεί αρκετά κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας λόγω της βελτίωσης στις τεχνολογίες μείωσης ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Όπως συμβαίνει όμως με τις εκπομπές διοξινών στην ατμόσφαιρα, η μείωση των επιπέδων βαρέων μετάλλων που εκπέμπονται στα αέρια καύσης προκαλεί μια αντίστοιχη αύξηση στα επίπεδα στις τέφρες, οι οποίες, τελικά, θα οδηγήσουν στη μόλυνση του περιβάλλοντος όπου διατίθενται. Σε κάθε περίπτωση  τα όρια που θέτει για τα βαρέα μέταλλά στα αέρια καύσης η Ε.Ε. σωρευτικά δεν είναι ικανοποιητικά αφού για παράδειγμα το όριο για αρσενικό και μόλυβδο που είναι 0,5 mg/m³ , σημαίνει για ένα τυπικό αποτεφρωτήρα την εκπομπή 12 τόνων σε διάστημα μιας εικοσαετίας! 

- αιωρούμενα σωματίδια

Οι μονάδες καύσης όλων των τύπων εκπέμπουν αιωρούμενα σωματίδια στην ατμόσφαιρα. Η πλειοψηφία αυτών των αιωρούμενων σωματιδίων είναι πολύ λεπτή στο μέγεθος ( μικρότερο από 0,1μm) με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δεσμευτούν από τα φίλτρα. Είναι αυτά τα αναπνεύσιμα σωματίδια, και ειδικά τα πολύ λεπτά σωματίδια, τα οποία μπορούν να φθάσουν στις βαθύτερες περιοχές των πνευμόνων, και που είναι πιθανά υπεύθυνα για δυσμενείς επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία. Οι αποτεφρωτήρες επομένως συμβάλλουν στον τύπο μοριακής ατμοσφαιρικής ρύπανσης που είναι η πιο επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία.. Το νέο σχέδιο οδηγίας της Ε.Ε. δεν θέτει οποιαδήποτε όρια για την απελευθέρωση των λεπτών αιωρούμενων σωματιδίων, συνεπώς δεν προστατεύει ουσιαστικά την υγεία των πολιτών.

- Τέφρες

Η ιπτάμενη τέφρα που δεσμεύεται στα φίλτρα των μονάδων καύσης  και η τέφρα βάσης που παραμένει μετά από την καύση  περιέχουν πολυάριθμες επικίνδυνες χημικές ουσίες, όπως οι διοξίνες και τα βαρέα μέταλλα. Παρά την πιθανή τοξικότητα των τεφρών, δεν υπάρχει κανένα όριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα επίπεδα οργανικών χημικών ουσιών και βαρέων μετάλλων στις τέφρες.

Λόγω της μόλυνσής τους, η διάθεση των τεφρών αποτεφρωτήρων παρουσιάζει σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Η πλειοψηφία της τέφρας οδηγείται σε υγειονομική ταφή. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στη μόλυνση των υπεδαφών και των υπόγειων νερών. Σε μία προσπάθεια να μειωθεί η διύλιση, η τέφρα σταθεροποιείται μερικές φορές στο τσιμέντο πριν από τη διάθεση. Υπάρχει επίσης μια πρόσθετη τάση να χρησιμοποιούνται η ιπτάμενη τέφρα και η τέφρα βάσης σε κατασκευαστικά έργα ( δρόμους κλπ) Αν και οι μέθοδοι αυτοί μειώνουν την άμεση διύλιση των βαρέων μετάλλων και άλλων τοξικών χημικών ουσιών, η διάβρωση κατά τη διάρκεια του χρόνου θα  μπορούσε προκαλέσει τελικά την απελευθέρωσή τους πίσω στο περιβάλλον και επομένως στην ανθρώπινη έκθεση

Θεωρούμε επίσης ότι το περίφημο επιχείρημα των υπέρμαχων της καύσης για μείωση του όγκου των Α.Σ.Α. έως και 90%  είναι έωλο, αφού δεν συνυπολογίζουν τις ποσότητες των τεφρών αλλά και των αερίων που εκπέμπονται, επιβαρύνοντας την υγεία των πολιτών.

Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι πολλά από τα παραπάνω στοιχεία τα πήραμε από μια μεγάλη και έγκυρη έρευνα που που εκπονήθηκε από τους Michelle Allsopp, Pat Costner και Paul Johnston για λογαριασμό της Greenpeace στο Πανεπιστήμιο του Exeter στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Μάρτιο του 2001.

Στην συγκεκριμένη έρευνα διαβάζουμε και συγκλονιστικά στοιχεία για  σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των πολιτών από την λειτουργία μονάδων καύσης ανά τον κόσμο.

Αποδεικνύεται ότι και οι παλαιότεροι και οι σύγχρονοι αποτεφρωτήρες μπορούν να συμβάλουν στη μόλυνση του τοπικού χώματος και της βλάστησης με τις διοξίνες και τα βαρέα μέταλλα. Ομοίως, σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, το γάλα της αγελάδας από τα αγροκτήματα που βρίσκονται κοντά στους αποτεφρωτήρες έχει βρεθεί να περιέχει υψηλά επίπεδα διοξινών, σε μερικές περιπτώσεις επάνω από τα ρυθμιστικά όρια. Οι πληθυσμοί που κατοικούν κοντά στους αποτεφρωτήρες εκτίθενται ενδεχομένως στις χημικές ουσίες μέσω της εισπνοής του μολυσμένου αέρα ή από την κατανάλωση μολυσμένων γεωργικών προϊόντων (π.χ. λαχανικά, αυγά, και γάλα) από την τοπική περιοχή και από τη δερματική επαφή με το μολυσμένο χώμα. Ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα διοξινών έχουν βρεθεί στους ιστούς των κατοίκων κοντά σε  αποτεφρωτήρες στην Αγγλία, την Ισπανία και την Ιαπωνία πιθανόν ως αποτέλεσμα τέτοιας έκθεσης. Σε έναν αποτεφρωτήρα στη Φινλανδία, ο υδράργυρος αυξήθηκε στις τρίχες των κατοίκων που ζουν στην περιοχή, γεγονός που πιθανόν οφείλεται στις απελευθερώσεις αποτεφρωτήρων. Τα παιδιά που ζουν κοντά σε έναν σύγχρονο αποτεφρωτήρα στην Ισπανία βρέθηκαν να έχουν υψηλά επίπεδα ουρικών θειούχων αιθέρων, έναν βιολογικό δείκτη της τοξικής έκθεσης. Βρέθηκαν επίσης υψηλά επίπεδα ή συχνότερα περιστατικά εμφάνισης αυξημένου PCBs στο αίμα των παιδιών που ζουν κοντά σε μονάδα καύσης απορριμμάτων στη Γερμανία.

Διάφορες έρευνες έχουν επισημάνει τα υψηλά επίπεδα διοξινών  στους ιστούς σωμάτων των ατόμων που απασχολούνται και στους σύγχρονους και παλαιότερους αποτεφρωτήρες. Αυτό είναι πιθανά μια συνέπεια της έκθεσης στις μολυσμένες τέφρες στον εργασιακό χώρο.

Μια μελέτη στην Τεργέστη, στην βορειοανατολική Ιταλία, κατέληξε στο ότι η πιθανότητα του θανάτου από τον καρκίνο πνευμόνων για τα άτομα που ζούσαν κοντά σε  αποτεφρωτήρα ήταν 6,7 φορές μεγαλύτερη από  εκείνους που έμεναν σε άλλες περιοχές.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ

Η κατάσταση στο νομό μας  σε ότι αφορά την διαχείριση των απορριμμάτων κυμαίνεται από πιεστική, σ’ ότι αφορά την Πάτρα, εν όψει των λίγων χρόνων ζωής, που απομένουν για την Ξερόλακκα, ως απόλυτα απελπιστική για την Αιγιάλεια , όπου δεκαετίες τοπικισμού, δημαγωγίας και αναβλητικότητας διαμόρφωσαν ένα διαρκές αδιέξοδο. Ενδιαμέσως έχουμε άλλες περιοχές του νομού με παράνομες χωματερές στις οποίες, συνήθως, οι δήμαρχοι εφαρμόζουν αυτοσχέδια καύση (μετά διασποράς διοξινών) κάθε καλοκαίρι.

    Είναι φανερό ότι ούτε η απόκρυψη, ούτε η μεταφορά του προβλήματος κάπου άλλού αποτελούν λύση.

    Όμως λύση απαιτείται. Και οφείλει να είναι λύση διαρκής, ταχεία αλλ’ όχι βιαστική, παραδεκτή από πλευράς δημόσιας υγείας και κόστους και, τέλος, σύμφωνη με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης που, μην ξεχνάμε, αποτελεί ψηφισμένη στρατηγική τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

   Τούτο σημαίνει ότι όποια μέθοδος επιλεγεί :

    α. θα λαμβάνει μέριμνα για μείωση απορριμμάτων

    β. θα περιλαμβάνει οπωσδήποτε την ευρύτερη δυνατή ανακύκλωση

    γ. δεν θα συνεπάγεται διασπορά τοξικών υλών, και ιδίως διοξινών, στο περιβάλλον.

Σε σχέση λοιπόν με τις προτεινόμενες μεθόδους είναι φανερό ότι μόνο η μέθοδος της αναερόβιας ζύμωσης δεν παράγει παραπροϊόντα τα οποία απαιτούν ειδική διαχείριση πριν τη διάθεσή τους στο περιβάλλον. Επιπρόσθετα η αναερόβια επεξεργασία είναι η μόνη από τις υπάρχουσες διεργασίες η οποία δεν παράγει επικίνδυνες τοξικές ουσίες (οξείδια του αζώτου, οξείδια του θείου, αρωματικούς υδρογονάνθρακες κλπ). Ο λόγος για τον οποίο δεν παράγονται οι ουσίες αυτές είναι διότι η αναερόβια επεξεργασία γίνεται εξ ολοκλήρου από έμβια όντα (συνήθως βακτήρια) για τα οποία οι ουσίες αυτές είναι τοξικές. Το μόνο μειονέκτημα της εν λόγω διεργασίας είναι η σχετικά αυξημένη ( 50% περίπου) ποσότητα του υπολείμματος που πηγαίνει στους ΧΥΤΑ. . Ωστόσο αυτό το ποσοστό μπορεί να μειωθεί στο μισό, αν αυξηθεί η ποσότητα των υλικών που πηγαίνει για ανακύκλωση . Τέλος αξίζει να προστεθεί ότι είναι η φθηνότερη τόσο σε σταθερό όσο και σε λειτουργικό κόστος μέθοδος.

    γ. Η καύση είναι απορριπτέα και λόγω της εκλύσεως ρύπων και ενδεχόμενα τοξικών αερίων στο περιβάλλον και διότι, αποκλείοντας ή περιορίζοντας δραστικά την ανακύκλωση, έρχεται σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Με απλά λόγια αν η ανακύκλωση χαρτιού και πλαστικού προωθηθεί σε μεγάλο βαθμό, θα είναι ενεργειακά ασύμφορη η λειτουργία του αποτεφρωτήρα.

    Συνεπώς βέλτιστη επιλογή είναι μόνο ένα ΣΥΣΤΗΜΑ διαχείρισης που θα συνδυάζει α. την μέγιστη δυνατή ανακύκλωση και β. την διαχείριση με την μέθοδο της ΑΝΑΕΡΟΒΙΑΣ ΖΥΜΩΣΗΣ. Τούτο θα ικανοποιεί τα κριτήρια της προστασίας της δημόσιας υγείας,  θα σέβεται την ιεράρχηση που προβλέπει η οδηγία πλαίσιο για τα απορρίμματα, και θα υπηρετεί την στρατηγική της βιώσιμης ανάπτυξης.

   Οφείλουμε ένα τέτοιο σύστημα να επιλέξουμε, απορρίπτοντας αναμενόμενες πιέσεις από το λόμπι των εχόντων επενδύσει συμφέροντα σε μεθόδους με κύριο στοιχείο την καύση. Είναι ζήτημα δημόσιας υγείας, περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής.

Γιώργος Βασιλακόπουλος